Ελένη Ψυχογιού
Ο «ΣΟΦΟΣ ΓΕΡΟΣ»
Μνήμη Νίκου Γ. Σκιαδόπουλου
(1945-2021)
Ο ζακυθινής καταγωγής και από τους δύο γονείς, επιχειρηματίας Ν. Σκιαδόπουλος έζησε και μεγάλωσε στα Λεχαινά από την παιδική ηλικία έως την εφηβεία του. Ήταν συμμαθητής μου από το Δημοτικό έως και την έκτη τάξη του οκτατάξιου τότε Γυμνασίου (σημερινή πρώτη Λυκείου), που εγώ έφυγα οικογενειακώς από τα Λεχαινά για την Αθήνα, το 1962. Με έντονη σχολική και κοινωνική παρουσία, ο Ν.Σ., όπως τον θυμάμαι, ήταν παιδί πανέξυπνο, δραστήριο, παράτολμο, ασυμβίβαστο, εργατικό (στις αγροτικές δουλειές στο κτήμα ολοχρονίς όσο και τα 17-18 του στα τοπικά καμίνια-κεραμοποιεία και αλλού στις διακοπές), με πολύ καλές επιδόσεις στα σχολικά μαθήματα με επαίνους και με αθλητικές επιδόσεις στους σχολικούς αγώνες στο ακόντιο, όσο και στο εξωσχολικό ποδόσφαιρο (παίκτης και αργότερα χορηγός του «Ηλειακού» Λεχαινών), ενίοτε παραβατικός (αν και δραστήριος Πρόσκοπος), για τα συντηρητικά κοινωνικά, εκπαιδευτικά, πολιτικά, σχολικά δεδομένα της εποχής (φλέρτ με συμμαθήτριες και αποβολές από το σχολείο, πατέρας αριστερός). Με λογοτεχνικές επίσης επιδόσεις, που είχαν εκδηλωθεί με τη συμμετοχή του με κείμενα στο μαθητικό περιοδικό «Το θρανίο» που εξέδιδαν αρχές της δεκαετίας του 1960 οι μαθητές του Γυμνασίου Λεχαινών, όσο και στο περιοδικό «Νέα γενιά» που εξέδιδε εξωσχολικά μια μικρή ομάδα εφήβων στα Λεχαινά στα μέσα της ίδιας δεκαετίας, πρόδρομων κατά ένα τρόπο του μετέπειτα συλλόγου «Ανδρέας Καρκαβίτσας». Αργότερα, στο πλαίσιο της επαγγελματικής του ενασχόλησης υπήρξε, βεβαιωμένα στο youtube, και στιχουργός λαϊκών τραγουδιών.
Δύσκολες οικονομικές και οικογενειακές συνθήκες ανάγκασαν τον Νίκο Σκιαδόπουλο το 1964 να επιβιβαστεί, 19χρονος, μαζί με
χιλιάδες άλλους μετανάστες στο υπερωκεάνειο «Βασίλισσα Φρειδερίκη» και να
μεταναστεύσει στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας
κοντά σε συγγενείς, όπου έκανε οικογένεια και ασχολήθηκε επιχειρηματικά με
ελληνικά νυχτερινά μαγαζιά και άλλες κερδοφόρες δραστηριότητες.
Με τον παλιό συμμαθητή
Νίκο Σκιαδόπουλο ήρθαμε σε επαφή
διαδικτυακά στις 30.8.2020, μετά από 58
χρόνια, με πρωτοβουλία του, δέκα μήνες πριν πεθάνει.
Έμαθα
ότι είχε πολύπλευρα περιπετειώδη, επιτυχημένο
επαγγελματικό βίο και ολοκληρωμένο οικογενειακό, με παιδιά και εγγόνια εναρμονισμένο με πολλή αγάπη και φροντίδα. Μετά
το θάνατό του, διαχειριζόμενη κατά ένα τρόπο και το πένθος για την απώλεια,
προσπάθησα να συγκροτήσω μέσα από
ελλειπτικά στοιχεία που μου είχε αφηγηθεί αλλά
και αναζητώντας μέσα από
πολλαπλές πηγές τον πολυσύνθετα ενδιαφέροντα βίο τού
εκλιπόντα.
Στην Καισαριανή
Μια από τις
μεταθανάτιες βιογραφικές ανακαλύψεις μου
που αφορά την παρούσα δημοσίευση, ήταν ότι ο Ν.Σ. ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερος από μένα και τους
συμμαθητές μας, γεννημένους το 1946 στα
Λεχαινά, ενώ εκείνος είχε γεννηθεί το
1945 στην Αθήνα. Ρωτώντας, πληροφορήθηκα από την μικρότερη αδελφή του
Άννα Τσιλιμίγκρα-Σκιαδοπούλου που ζει στην Ανδραβίδα, ότι αυτή η ηλικιακή διαφορά οφειλόταν στο ότι είχε
επαναλάβει την πρώτη τάξη στο
Δημοτικό σχολείο. Εξεπλάγην και θέλησα
να ανακαλύψω την αιτία. Σύμφωνα με τη
μαρτυρία της Άννας, από ακούσματα στην οικογένεια, γιατί η ίδια δεν
είχε γεννηθεί όταν συνέβησαν τα κατορθώματα τού αμέσως μεγαλύτερου
αδελφού της Νίκου, η ιστορία είναι η εξής:
Η οικογένεια των Ζακυθινών
Γιώργου και Μαρίας Σκιαδόπουλου (με τρία ήδη παιδιά εν ζωή, πριν τη γέννηση του Νίκου) μέσα στην πείνα και τους διωγμούς της Ιταλο-Γερμανικής Κατοχής και λόγω των αριστερών πολιτικών πεποιθήσεων
του πατέρα (ΚΚΕ τότε) που είχαν τραβήξει
την προσοχή των φασιστών Ιταλών στρατιωτικών στο νησί, είχε μεταναστεύσει εσπευσμένα από το ορεινό
χωριό Βουγιάτο της Ζακύνθου πρώτα στην Ηλεία και μετά στην Αθήνα, σε αναζήτηση βιοπορισμού ως εργάτες γης ή σε
εργοστάσια. Στην Αθήνα κατέφυγαν στην προσφυγο- και αριστερο-μάνα Καισαριανή, στις παρυφές της, προς το βουνό
του Υμηττού. Οι γονείς, όταν έφθασε στην
απαιτούμενη ηλικία, έγραψαν στο εκεί
σχολείο τον 6-7χρονο Νίκο στην πρώτη δημοτικού.
Ο μικρός μαθητής έφευγε καθημερινά κανονικά από το σπίτι με την σάκα του
και επέστρεφε από το σχολείο τις ώρες των σχολικών μαθημάτων και μάλιστα ασχολούμενος με τα μαθήματα.
Προς το τέλος φαίνεται της σχολικής χρονιάς, ο δάσκαλος
κάλεσε στο σχολείο τους ανήσυχους, ως εκ
τούτου και παραξενεμένους,
μεροκαματιάρηδες σε εργοστάσια αμφότερους, γονείς του. Εκεί ο δάσκαλος, επιτιμώντας τους για την
έλλειψη προσοχής στον μικρό μαθητή, τους
πληροφόρησε ότι ο Νίκος δεν πατούσε πόδι στο σχολείο, παρά
σπάνια και ότι ως εκ τούτου, θα έχανε τη χρονιά από απουσίες και θα
επαναλάμβανε την πρώτη τάξη την επόμενη σχολική χρονιά. Κατάπληκτοι,
θορυβημένοι οι γονείς, δεν μπορούσαν να πιστέψουν τον δάσκαλο, επικαλούμενοι το
ότι ο Νίκος έφευγε με τη σάκα του και επέστρεφε καθημερινά από το σχολείο στο
σπίτι και ότι ασχολιόταν και με τα μαθήματα,
αφού μάλιστα είχε μάθει να διαβάζει και να γράφει…
Ο «σοφός γέρος»
Επιστρέφοντας ανήσυχοι οι γονείς στο σπίτι, κατόπιν της
σχετικής ανάκρισης τού μικρού Νίκου, με
τα πολλά πληροφορήθηκαν άναυδοι τα παρακάτω
απίστευτα, από τον ίδιο. Ο
ατίθασος, πολυμήχανος 6χρονος Νίκος παρίστανε στους δικούς του ότι πηγαίνει στο
σχολείο, κανονίζοντας και συγχρονίζοντας τις μετακινήσεις του με τις ώρες
έναρξης και σχολάσματος των άλλων παιδιών από αυτό, ενώ στην πραγματικότητα
πήγαινε κρυφά σε μια σπηλιά του Υμηττού κοντά στον οικισμό. Στη σπηλιά αυτή διέμενε, κατά τα λεγόμενα του, ένας μοναχικός «σοφός γέρος», με τον οποίο περνούσε τις ώρες
που κανονικά θα ήταν στο σχολείο, ακούγοντας ιστορίες που του αφηγούνταν «ο
σοφός» και συζητώντας μαζί του...
Έτσι έχασε την πρώτη
τάξη Δημοτικού από απουσίες. Αυτή ήταν λοιπόν η αιτία που όταν οι γονείς
επέστρεψαν οικογενειακώς γύρω στο 1952-53
στα Λεχαινά (όπου και εγκαταστάθηκαν ως σέμπροι σε μεγάλο κτήμα σταφίδας μόνιμα
πλέον), τον έγραψαν στη δευτέρα τάξη της δικής μου χρονιάς στο Α΄ Δημοτικό σχολείο Λεχαινών και ήμασταν
έκτοτε συμμαθητές .
Η έρευνα
Τόσο η εφευρετικότητα του 6-7χρονου Νίκου, προοιωνίζουσα και
τον μετέπειτα πολύπλαγκτο, τολμηρό, επεισοδιακό και περιπετειώδη βίο του όσο και -κυρίως- η ιστορία του «σοφού γέρου» στη σπηλιά της
Καισαριανής εξήψε την ερευνητική μου περιέργεια, πόσο μάλλον που υπήρξε μοιραία ως προς τη μετέπειτα
συνάντησή μας με τον Νίκο ως συμμαθητές…
Σκεπτόμενη την παρουσία του μοναχικού ηλικιωμένου ανθρώπου σε
σπηλιά του Υμηττού στις παρυφές της Καισαριανής τα χρόνια αμέσως μετά τον
Εμφύλιο, αναρωτιόμουν μήπως ήταν κάποιος κυνηγημένος αντάρτης που κρυβόταν από τις τότε εθνικές
στρατιωτικές διωκτικές αρχές… Πώς άραγε να τον είχε προσεγγίσει το μικρό
παιδί; Πώς η «σοφία» του «σοφού γέρου»
στα μάτια ενός παιδιού, είχε μαγέψει
το παιδί, καθώς φαίνεται είχε φοβερές ιστορίες να αφηγηθεί, για τόσο μεγάλο
χρονικό διάστημα και επί τόσες ώρες καθημερινά;
Φαίνεται δε ότι είχε σεβαστεί το μικρό παιδί, αλλιώς θα είχαν ερευνήσει
και μάθει κατόπιν οι γονείς την τυχόν
κακοποιητική συμπεριφορά του προς αυτό
και θα είχε παραμείνει ως τέτοια στην ιστορία που αφηγούνταν στην
οικογένεια. Επίσης αναρωτιόμουν αν η μη
ενημέρωση των γονιών εκ μέρους του «γέρου» για την απουσία του παιδιού από το
σχολείο όσο και η μη προτροπή του προς αυτό να πηγαίνει να παρακολουθεί τα
μαθήματά του, σχετιζόταν ίσως με κάποια
προχωρημένη για την εποχή άποψη του υποτιθέμενου «αριστερού σοφού» περί
του τρόπου εκπαίδευσης των παιδιών σε μια «κοινωνία χωρίς σχολεία»; Ίσως μάλιστα να του μάθαινε ο ίδιος να διαβάζει και να γράφει. Μυστήριο…
Μη γνωρίζοντας τα περί του Εμφύλιου στην Καισαριανή και τον
Υμηττό, κατέφυγα με λέξεις-κλειδιά στο google για τυχόν πληροφορίες σχετικές με
αντάρτες κρυμμένους ή μη σε σπηλιές στο βουνό, αλλά το μόνο που βρήκα ήταν
σύγχρονες πεζοπορικές επισκέψεις σε σπηλιές του βουνού και γενικές πληροφορίες
για αντάρτες και τον Εμφύλιο, όχι κάτι συγκεκριμένο για τον «σοφό γέρο»… Καθώς
έψαχνα ταυτόχρονα και άλλες, δυσεύρετες
από εμένα, πληροφορίες για τον μετέπειτα
βίο του Ν.Σ., άφησα πρόσκαιρα, απογοητευμένη
αλλά μη παραιτημένη, την έρευνα για τον
«σοφό γέρο»…
Ο «Αλβανός»
Μετά από καιρό, είδα τυχαία στο fb και διάβασα μια αρκετά μεγάλη ανάρτηση της γνωστής
δημοσιογράφου κ. Ειρήνης Κακουλίδου, διαδικτυακής «φίλης» μου, αν και δεν
γνωριζόμαστε προσωπικά. Σε αυτήν η κ.
Κακουλίδου αναφερόταν στο πόσο περήφανη είναι ως «Καισαριανιώτισσα», για την
παλιά ζωή στον οικισμό, την αλληλοβοήθεια των κατοίκων, τα κοινά γλέντια κ.λπ.,
ιδιαίτερα στη γειτονιά της κοντά στο νεκροταφείο και στη γέφυρα στις παρυφές
του οικισμού, κοντά στον Υμηττό… Κατόπιν αυτών,
επανήλθε ο «σοφός γέρος» στο νου μου, οπότε πήρα το θάρρος και έστειλα αμέσως, με ταραχή, μήνυμα στην κ. Κακουλίδου στο messenger, ρωτώντας την μήπως γνώριζε ή είχε
ακούσει κάτι για έναν μοναχικό άνδρα
«γέροντα» στην περιοχή, που διαβιούσε σε μια σπηλιά…
Παραθέτω, ευγνωμονούσα, την
άμεση, ευγενική απάντηση που έλαβα στο messenger από την κ. Κακουλίδου, ως εξής:
Ειρήνη Κακουλίδου: «Καλησπέρα σας. Υπήρχε κάποιος που ζούσε
στο βουνό απέναντι από το σπίτι μου, το χειμώνα κάτω από τη γέφυρα που υπήρχε
τότε και το καλοκαίρι σε μια πρόχειρη καλύβα που είχε φτιάξει μόνος του. Οι
οικογένειες της γειτονιάς είχαν επαφή μαζί του, καμιά φορά τον βοηθούσαμε με
τρόφιμα και φάρμακα. Δεν ξέραμε το όνομά του και ο ίδιος μιλούσε ελάχιστα. Τον
αποκαλούσαμε «ο Αλβανός» αλλά δεν ξέραμε τον λόγο. Τον θυμάμαι πολύ καλά, όπως
και το σημείο που ζούσε στο βουνό. Έζησε πολλά χρόνια στο βουνό. Ίσως ήταν
κάποιος κυνηγημένος αντάρτης που έφυγε από την Αλβανία; Μεταπολεμικά ζούσε εκεί
και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ‘80 που πέθανε. Στη γειτονιά τού είχαν
παραχωρήσει δωμάτιο για να μείνει αλλά εκείνος προτιμούσε το βουνό».
Έμεινα άναυδη! Η ιστορία και ο μυστηριώδης «σοφός γέρος»
αποκτούσαν ιστορική υπόσταση στον τόπο και στο χρόνο, αποδίδοντας και όνομα,
έστω με το ψευδώνυμο «Αλβανός» στον «σοφό γέρο»! Ο ερημίτης, πιθανόν γενειοφόρος,
θα φαινόταν ως «γέρος» και το
κούφωμα της γέφυρας ή η καλύβα στο βουνό ως «σπηλιά» , στα μάτια και τη
φαντασία ενός μικρού παιδιού… Υπέθετα με
βάση τα γραφόμενα της κ. Κακουλίδου, ότι
ο λιγομίλητος «γέρος», λαλίστατος φαίνεται προς το παιδί, θα ήταν οικείος και προσιτός
του στη γειτονιά, ίσως και μέσω
της ίδιας της οικογένειάς του, κοινωνικής και εξωστρεφούς, πάντα πρόθυμης να
συνδράμει τους ανήμπορους, όπως διαπίστωσα εκ των υστέρων…
Ερεύνησα κατόπιν στο fb
με λέξεις κλειδιά «Καισαριανή» και « Αλβανός» μήπως και μπορέσω να
διασταυρώσω αυτές τις πληροφορίες. Με έκπληξή μου είδα σε σχετικές αναρτήσεις
πόσο έντονα υπάρχει ακόμα στη μνήμη των παλιότερων κατοίκων της Καισαριανής ο
αριστερός «Αλβανός», καθώς σε σχόλια (που
συμφωνούν με τις πληροφορίες της κ. Κακουλίδου) τον αναφέρουν στις αναμνήσεις
από την Καισαριανή συχνά, με αγάπη και σεβασμό στις ιδιαιτερότητές του, χωρίς
πολλές λεπτομέρειες και με απορία πάντα για την προέλευση του ονόματος «Αλβανός» . Σε ένα από τα σχόλια
μάλιστα, κάποιος αναφέρεται σε ένα υπαρκτό, της Μεταπολίτευσης, πρωτοσέλιδο εκτενές άρθρο συνεργάτη της
εφημερίδας του ΚΚΕ «Ριζοσπάστης» αφιερωμένο στον «Αλβανό». Εκεί εκθειάζεται η
προσωπικότητά του, η πίστη του στον αγώνα της αριστεράς, η αδιαπραγμάτευτη
στάση του στη διάρκεια της Χούντας…
Ο "σοφός" Άκης Πάνου
Οι σκληρές συνθήκες του βίου στην ξενιτιά τέλη της δεκαετίας
του ΄60, η δημιουργία 4μελούς οικογένειας εκεί ήδη στα 23 χρόνια του, οι
συνθήκες της νυχτερινής δουλειάς του, δεν επέτρεψαν στον Νίκο Σκιαδόπουλο, παρά τις πολύ καλές επιδόσεις
του στο Γυμνάσιο και παρά την απωθημένη
επιθυμία του, να προχωρήσει σε
πανεπιστημιακές σπουδές. Ωστόσο, στο πνευματικό πλαίσιό του, αναζητούσε πάντα
τη γνώση, πέρα από τα σκληρά πτυχία που είχε αποκτήσει από το «πανεπιστήμιο της
νύχτας και του πεζοδρομίου», όπως έλεγε…
Μέσω της δουλειάς του (νυχτερινά λαϊκά κέντρα διασκέδασης, "μπουζούκια" στο Σύδνεϋ και στην Αθήνα, (1967-2021) ) και του λαϊκού μουσικοσυνθέτη Νίκου Καρανικόλα και της γυναίκας του Βούλας Γκίκα, συνάντησε και σχετίστηκε στενά, φιλικά,
επαγγελματικά και οικογενειακά, με έναν
άλλο «σοφό γέροντα» κατά τη 10ετή
παραμονή του την Αθήνα (1975-1985) και
την επαγγελματική του ενασχόληση με τα νυχτερινά κέντρα (αφανής συνιδιοκτήτης
για μια περίοδο και στο νυχτερινό κέντρο Stop, γωνία Κηφισού και Πέτρου Ράλλη). Αυτός
ο «σοφός» που είχε συναρπάσει τον Ν.Σ. δεν ήταν άλλος από τον γνωστό και αναγνωρισμένο μουσικοσυνθέτη,
στιχουργό και οργανοποιό Άκη Πάνου, με την τόσο ιδιαίτερη προσωπικότητα, μεγαλύτερο από τον Ν.Σ. κατά 13 χρόνια. Κατά
τις μαρτυρίες του Νίκου (επιβεβαιωμένες μετά το θάνατό του στις συνεντεύξεις
του Άκη Πάνου), στη «σπηλιά» του οργανοποιείου του Α.Π., κέντρου και των μουσικών δημιουργιών όσο και
των επαφών του με μουσικούς και τραγουδιστές, ο Νίκος Σ. είχε περάσει ατέλειωτες ώρες παρακολουθώντας τον Άκη να εργάζεται στα μουσικά όργανα, να συνθέτει
μουσική και να γράφει στίχους, μυούμενος
στις απόψεις του για τη ζωή και συζητώντας
μαζί του, όπως έκανε και 6χρονος με τον «σοφό γέροντα», σκασιάρχης από το σχολείο στην πρώτη Δημοτικού…